Tiengemeten, eiland van weelde, wildernis en weemoed
Het is nog vroeg in de ochtend. Een dichte nevel hangt als een deken over het Haringvliet. Maar voor veerman Huib is dit geen enkel probleem. Hij weet hier als geen ander de weg over het water te vinden. In korte tijd doemt het eiland, waarvoor natuur, rust en ruimte kenmerkend zijn, uit de nevel op. Nog enkele meters varen en dan zetten de opvarenden voet aan wal waar vroeger de landbouw de toon voerde.
,,Op eiland Tiengemeten kun je de rust en stilte ervaren,” vertelt Truus van Belle (73), vrijwilliger van Natuurmonumenten. ,,Het is je ogen open zetten voor wat er leeft, groeit en bloeit en dan vooral genieten.” Al vanaf haar zevende komt Van Belle op het eiland in het Haringvliet, tussen Voorne-Putten, de Hoeksche Waard en Goeree-Overflakee. Het eiland is vermoedelijk ontstaan in de zeventiende eeuw als een zandplaat van ongeveer vier hectare. Boeren vestigden zich op het eiland en gebruikten het voor landbouw. In de loop van de eeuwen groeide het eiland uit tot een grootte van ongeveer duizend hectare.
,,Het is je ogen open zetten voor wat er leeft, groeit en bloeit en dan vooral genieten.”
Omvorming
Het Haringvliet ligt tussen de Biesbosch en de Voordelta in, twee bekende natuurgebieden. Deze twee gebieden liggen te ver uit elkaar om planten en dieren vrij uit te wisselen. Daardoor worden belangrijke soorten bedreigd met inteelt of zelfs met uitsterven. Dit was een belangrijke reden om het eiland Tiengemeten samen met een aantal andere, aan het vasteland gelegen oevergronden, om te vormen tot natuurgebied, zodat ze kunnen dienen als belangrijke schakels. Dit omvormen maakte Van Belle heel bewust mee. „Eerst genoot ik van de prachtige akkers met hun gewassen en toen kwamen opeens de graafmachines heel de boel vergraven. Modder, enorme hoeveelheden stof, machinelawaai, wind en regen. Het leek net een prairie, zo wijds. Na de herinrichting kregen we al snel een beeld van hoe het zou worden. Nu ziet het er echt Hoekschewaards uit, maar dan met nieuwe natuur en een open landschap met kreken en dijken. Dit zal in de loop van de tijd veranderen doordat er in sommige delen van het eiland bosvorming zal ontstaan. Het is heel dynamisch.” Bij de inrichting is het eiland verdeeld in drie delen: Weelde, Wildernis en Weemoed. Bij de aankomst op het eiland vallen de oude bedijking, het kleinschalige boerenland en de statige boerderijen in het deel Weemoed direct op. Ze zijn hun oorspronkelijke doel verloren, maar kregen een nieuwe bestemming als museums, zorgboerderij, herberg en bezoekerscentrum. Ze zijn het kloppend hart van het eiland.
Het Haringvliet ligt tussen de Biesbosch en de Voordelta in, twee bekende natuurgebieden. Deze twee gebieden liggen te ver uit elkaar om planten en dieren vrij uit te wisselen. Daardoor worden belangrijke soorten bedreigd met inteelt of zelfs met uitsterven. Dit was een belangrijke reden om het eiland Tiengemeten samen met een aantal andere, aan het vasteland gelegen oevergronden, om te vormen tot natuurgebied, zodat ze kunnen dienen als belangrijke schakels. Dit omvormen maakte Van Belle heel bewust mee. „Eerst genoot ik van de prachtige akkers met hun gewassen en toen kwamen opeens de graafmachines heel de boel vergraven. Modder, enorme hoeveelheden stof, machinelawaai, wind en regen. Het leek net een prairie, zo wijds. Na de herinrichting kregen we al snel een beeld van hoe het zou worden. Nu ziet het er echt Hoekschewaards uit, maar dan met nieuwe natuur en een open landschap met kreken en dijken. Dit zal in de loop van de tijd veranderen doordat er in sommige delen van het eiland bosvorming zal ontstaan. Het is heel dynamisch.” Bij de inrichting is het eiland verdeeld in drie delen: Weelde, Wildernis en Weemoed. Bij de aankomst op het eiland vallen de oude bedijking, het kleinschalige boerenland en de statige boerderijen in het deel Weemoed direct op. Ze zijn hun oorspronkelijke doel verloren, maar kregen een nieuwe bestemming als museums, zorgboerderij, herberg en bezoekerscentrum. Ze zijn het kloppend hart van het eiland.
Kaart Tiengemeten, ©Natuurmonumenten
Diversiteit
Langs de boerderijen en arbeiderswoningen kom je op de Vliedberg, welke een prachtig uitzicht biedt over het eiland. Je kijkt over de delen ‘Wildernis’ en ‘Weelde’ uit. „Hier is een grote diversiteit aan planten en dieren te vinden. „Vooral de hoeveelheid aan plantensoorten is groot,” vertelt Van Belle. „Het mooiste vind ik om nieuwe en bijzondere plantensoort te ontdekken. Zo hebben we een vreemde uitvoering van dubbelkelk gevonden, maar ook Duits viltkruid en echt duizendguldenkruid. Dit zijn allen bijzondere soorten en erg zeldzaam in Nederland.’’ De vele planten geven het eiland een kleurrijk uiterlijk. Het geel van de Teunisbloemen is opvallend. De paarse, bloeiende distels worden bevolkt door een groepje putters, die de eerste zaden al buit proberen te maken. Verder geeft de geur van munt het eiland een aangename geur.
Langs de boerderijen en arbeiderswoningen kom je op de Vliedberg, welke een prachtig uitzicht biedt over het eiland. Je kijkt over de delen ‘Wildernis’ en ‘Weelde’ uit. „Hier is een grote diversiteit aan planten en dieren te vinden. „Vooral de hoeveelheid aan plantensoorten is groot,” vertelt Van Belle. „Het mooiste vind ik om nieuwe en bijzondere plantensoort te ontdekken. Zo hebben we een vreemde uitvoering van dubbelkelk gevonden, maar ook Duits viltkruid en echt duizendguldenkruid. Dit zijn allen bijzondere soorten en erg zeldzaam in Nederland.’’ De vele planten geven het eiland een kleurrijk uiterlijk. Het geel van de Teunisbloemen is opvallend. De paarse, bloeiende distels worden bevolkt door een groepje putters, die de eerste zaden al buit proberen te maken. Verder geeft de geur van munt het eiland een aangename geur.
Wilde cichorei
De echte natuurliefhebber kan op Tiengemeten zijn hart ophalen. Er is kans dat de visarend of zelfs de zeearend vanuit de Biesbosch langs komt. Vogels vliegen af en aan, vooral opvallend zijn de grote aantallen zwanen die foerageren. Maar ook veel andere soorten zijn met grote aantallen te spotten. Van Belle: „We liepen een keer over het eiland, toen er op een gegeven moment vijftig lepelaars, veel zilverreigers, grutto’, en kemphanen opvlogen doordat er een buizerd in de lucht was. Dat was geweldig om te zien.” Ook staat het eiland inmiddels bekend om zijn grote diversiteit aan insecten. Van Belle: „Vier jaar geleden kwamen we in een mooi web de tijger- of wespenspin tegen. Dat was een nieuw soort op het eiland.” Verder fladderen er diverse vlinders van bloem tot bloem op zoek naar nectar, zoals het koolwitje, oranjetipje en bruin zandoogje.
De echte natuurliefhebber kan op Tiengemeten zijn hart ophalen.
Beheer
Het beheer van het eiland wordt gedaan door de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten. Als beheermaatregel wordt het gebied begraasd door Schotse Hooglanders. Dit zijn betrekkelijk kleine runderen, vaak roodbruin of vaalgeel van kleur. Oorspronkelijk komen ze uit de Schotse Hooglanden en de eilanden voor de Schotse westkust. De runderen staan bekend als sterke dieren, die zowel ‘s zomers als ‘s winters goed buiten kunnen leven. Kenmerkend aan deze dieren is hun wilde vacht en de vaak grote hoorns. Hierdoor zien ze er ruig en woest uit. Dit is echter maar schijn, want tegenover mensen zijn ze in het algemeen zeer vriendelijk. Schotse Hooglanders eten wat de natuur hen biedt. Daarom worden ze ingezet om het gebied te begrazen, waardoor de begroeiing kort blijft en verbossing wordt voorkomen. Zodoende blijft het open karakter van het eiland gehandhaafd. Deze runderen en het water bepalen uiteindelijk wat waar groeit.
Het beheer van het eiland wordt gedaan door de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten. Als beheermaatregel wordt het gebied begraasd door Schotse Hooglanders. Dit zijn betrekkelijk kleine runderen, vaak roodbruin of vaalgeel van kleur. Oorspronkelijk komen ze uit de Schotse Hooglanden en de eilanden voor de Schotse westkust. De runderen staan bekend als sterke dieren, die zowel ‘s zomers als ‘s winters goed buiten kunnen leven. Kenmerkend aan deze dieren is hun wilde vacht en de vaak grote hoorns. Hierdoor zien ze er ruig en woest uit. Dit is echter maar schijn, want tegenover mensen zijn ze in het algemeen zeer vriendelijk. Schotse Hooglanders eten wat de natuur hen biedt. Daarom worden ze ingezet om het gebied te begrazen, waardoor de begroeiing kort blijft en verbossing wordt voorkomen. Zodoende blijft het open karakter van het eiland gehandhaafd. Deze runderen en het water bepalen uiteindelijk wat waar groeit.
Schotse hooglander
Vrijwilligers
Een groot deel van het werk wordt gedaan door zo’n honderdvijftig vrijwilligers. Een grote groep actieve mensen met heel diverse interesses. De één doet excursies de ander onderhoudklussen. Van Belle: „Ik ben actief in de plantenwerkgroep. We inventariseren per vierkante kilometer alle planten, grassen, bomen en struiken. Deze tellingen noemen we kilometerhoktellingen. We werken hiervoor samen met Floron, een stichting die zie in zet voor onderzoek naar en bescherming van de Nederlandse wilde flora. Daar sturen we onze verzamelde gegeven heen. Tenslotte komt alles in het Rijksherbarium terecht. Verder begeleiden we studenten van de Universiteit Utrecht tijdens een veldweek op het eiland. Het leuke aan dit vrijwilligerswerk is dat je lekker buiten bent en je hobby uit kunt oefenen. Het is altijd spannend of er soorten bijkomen of verdwijnen. Bovendien zie je op die stille plekken erg veel vogels en vlinders of andere insecten. Het geeft een vakantiegevoel.”
Een groot deel van het werk wordt gedaan door zo’n honderdvijftig vrijwilligers. Een grote groep actieve mensen met heel diverse interesses. De één doet excursies de ander onderhoudklussen. Van Belle: „Ik ben actief in de plantenwerkgroep. We inventariseren per vierkante kilometer alle planten, grassen, bomen en struiken. Deze tellingen noemen we kilometerhoktellingen. We werken hiervoor samen met Floron, een stichting die zie in zet voor onderzoek naar en bescherming van de Nederlandse wilde flora. Daar sturen we onze verzamelde gegeven heen. Tenslotte komt alles in het Rijksherbarium terecht. Verder begeleiden we studenten van de Universiteit Utrecht tijdens een veldweek op het eiland. Het leuke aan dit vrijwilligerswerk is dat je lekker buiten bent en je hobby uit kunt oefenen. Het is altijd spannend of er soorten bijkomen of verdwijnen. Bovendien zie je op die stille plekken erg veel vogels en vlinders of andere insecten. Het geeft een vakantiegevoel.”
Gepubliceerd in de GezinsGids van 9 augustus 2012, www.gezinsgids.nl
